QUINO HAWA RANTIMANTA ARI NIRINA
TRATADO DEL QUINO
THE QUINO TREATY
Cinchona yurawan kutin alli tukushpa chawpi allpapachapi rimarita mushuqyachishpa Quinina kiru yurata kishpichinqapa shinallata pachamamata allichinamantapash rimashkakuna
/
/
kay ruraytaka kichwa runakunawan kikin ayllu allpakunapi rurashkami
(Chawpi Anti allpakunapi)
EL TRATADO DEL QUINO: Intro
Willay rimay: 529 watakunapi SINCHIYASHPA LLUQSHIMUNCHIQ
Añakikuna tiyarishka yuyaykunamanta tarpuy yachaykunakaman, kaypika 529 watakunata tukuyta llakichishpa maskanahuqpipash Wichay Abya Yalamanta Cinchona yura mana allipacha hapichishkamanta rimaymi. XVII patsaqwatapi Jesuitakuna, Españamanta apaqkunapash upallamanta shuwashpa apanahushkamanta, XVIII patsaqwatapi Gran Bretaña shinallata Holandamanta, India, Indonesia allpakunaman apashpa chaypi tarpushkamanta, Alemaniamanta Alexander von Humbolt puriq XIX patsaqwatapi shuyushpa riqsichishkamanta, XX patsaqwatapi Estados unidos kay yurawan kullkita rurashkamanta. shinallata XXI patsaqwatapi hampi hatuqkuna shuwashpa hapishkamanta rimanchiq, shina “rupari unkuypa” hampi nishpa shutichishka Cinchona yuraka kunan pachapi kawsaqkunapaqka kawsay sapi shinami kan.
Chuqchu unkuypaq hampita mascashpa shinallata chay quinina hampita pukuchinata pimampash mana sakishpami, kunan ima shina rikunchiq kullki chariqkuna, África República Democrática del Congo mamallaqtapi llakichinahuqta, shinallatami rurashka Amazoníapi, Anti allpakunapipash allpakunata kichushpa, llamkachishpapash mana imatapash kushka llakikunamo tiyan. Tukuykunapa alli kanata maskanchiq, ima tiyashkakunatapash wawakunaman allichinami kanchiq nishpalla pichka patsaq watakunata shuqkunalla chariqyashpa kawsashka, shinallata mana paykuna shina kaymanta, makashpa, karikunata warmikunatapash manchachishpa, shinallata mamallaqtakunata apaq mishukunapa yanapaywan ñukanchiq allpakunatapash kichushpa kawsashka. Kashna kay allpakunapi llaki kawsaykuna tiyashkata alli rikushpaka, mamallaqtata apaq mishukunaka allpapi tiyashkatapash lluqchishkamanta kawsaytapash waqllichishkamantami kunan punchapika ñukanchiqpacha kanqapa munanchiq, ñukanchiqllata ruranqapa munanchiq nishka munaykuna kaypika chapurin. Kaywanqa alli kawsayta maskaq shina Cinchona yurawan kawsayta taripashpa, ñawpa yayakunapa kawsaykunata allpakuna mañashpa. llakichiq mamallaqtapa ushaykunawan makanahunqapaq.
Kay karumanta kawsaykunata kuyaq mamallaqtata pushaq mishukunaka runa warmikuna, yana warmikunapash sinchiyashpa alli kawsayta mitsashpa makanahushka kawsaykunataka hawalla rimashpa yallishkami kan. Kay XXI patsaq watapimi kutin kay sinchiyaykunaka lluqshirimun wañuchinata mana manchashpa, allpamamapi tiyashkakunatapash tukuchinahuqpi, kati shamuq wawakunapaqpash hampi yurakuna ima kawsaypash tiyachun munanchiq nishpa.
2019 watapi ruray kallarishpa 2021 watapimi chayraq rikurishkanchiq QUINOMANTA RANTIMANTA ARI NIRINA nishka rimaywan, kaytaka multimedia nishkapi rurashkanchiq kaykunapi allpa kichushkakunata tikrachiway nishkakunata, shinallata runakunata quinina yurata kichushpa, shuwashpa, llamkachishpalla kullkitapash mana kushkakuna tukurichun munanchiq nishkakunata yanapanqapaqmi kan.
1805 watapimi Alexander von Humbolt shuq llakichi tukunalla Anti allpakunata shuyurka “Essai sur la Géographie des Plantes” nishkata-, kay shuyuta washalla churashpami ñawpamanta kunankaman llakichiqkunaman willachishpa rikuchita rurashkanchiq runakunapa, yanakunapa, waqcha mishukunapaq kawsaykunata llakichinahunqichiq nishpa: chaypaqka shuyupilla Quitu llaqtapi shayahuq antapi riqchashka Isabel la Católica (1451-1504) koyapa umata muchushkata rikuchipi churashkanchiq. Kay riqchaka Ecuador Mamallaqtapa hatun llaqtapimi churashka shayahun, ima shina yachanchiq kay llaqtataka 1978 watapimi UNESCO ukumantaka kay llaqtaka Patrimonio de la Humanidad kan nishpa sakirka.
Kay rikuchitami kunan punchakunapika ruranahunchiq Italia mamallaqtapi 20 puncha aymuray killamanta 20 puncha sasi killakaman 2021 watapi. Kay rikuchika Estados Unidosman Ecuadormanpash 2022 watapi chayanqa.
Ima shinataq shuq yuramanta rimayka allpa mamapi alli mana alli kawsashkata rikuchin. Ima shinataq kay yuramanta kawsayta yachashpaka, ishkay yuyay, ishkay yachaykuna mana paqta kawsay ushaqta rikuchin, shinallata allpakunata kichuqpi mitsarishpa makanahuykunatapash rikuchin. Ima shinataq chay yurapa muyumanta mamallaqtata pushaqkunakaman llaki kawsay tukurichuqa yanapayta ushan. Wakin kashna rikuchikunaka ñawpa pachakunapi shuwashkakunata tarinqapa yanapayta ushanqacha imashi. Ima shina yachachin Cinchona yuramanta yachay, tawka allpakunata chariq mamallactakuna kichushpa shuwashpa yallishkakunataka mana willanchu, shinallata Quinina tarpuykunapi llakikuna tiyashkakunatapash mana riqsichinchu.
Chariq mishukuna Anti urkukunata yallishpa Amazonía allpakunaman yallishpa chaypi ima tiyashkatapash apanqapaq yaykushpaka kay yuraka mana hampi kaqtalla rikuchishkachu. Cinchona yuraka mana Sueciamanta Carl Linnaeus 1753 watapi nishka shinaka kanchu, kay yuraka ishkay hampi kaytallaka mana charinchu, shinallata mana Alemaniamanta Alexander von Humbolt 1805 watapi kayka ista yurata tarishkanchiq nishkapash mana kanchu. Kay yuraka ima shina chariq mishukuna allpamata wañuchiq miyukunata churashpa tsalayachishkata, yakukunatapash mapayachishpa sakishkata, runa kawsaykunatapash tukuchishkata, runa llaktakunatapash llakichishkata, nishun, ima shina Saraguro kichwa runakunapa quinina yurata tarpuy yachaykuna, paykunapa hampi yachaykuna, paykunapa “rupary unquyta hampiq” yurapa sumaq yachaykuna.
Oro Editions (GOFF Books) ukumi 543 panqayuq kamuta kay 2021 rupay killakunapi lluqchiqrin, kay kamutaka taririnqallami tukuy kamu hatuq ukukunapi shinallata sumaq maki ruraykunata hatuq ukukunapipash tukuylla allapamamapi tiyashka mamallaqtakunapi.
Shuqkunata llakichishpa kawsaqkunapa yuyaypika Chuqchu unkuy illa kawsaymi alli kawsay kan, shina kaqpipash Cinchona hampi yuraka runakunapa yawarta hichashpa mishukuna kullkita rurashka yurami kan. 2015 watapi Organización Mundial de la Salud ukuka willachirkami Europa allpakunapika ña mana chuqchu unquy tiyanchu nishpa, shina paykuna tukuy mamallaqtakunata ñawpashpa kay unquyta tukuchiqpipash tiyarkaraqmi 1.500 hunu runakuna África, Amércia del Sur, Pacífico Occidental mamallaqtakunapi kay unquyta hapi tukunalla runakuna. Shina yachana kanchiq maypi kay yura ñawpakunamanta pukuq allpakuna kashkata (Ecuador, kimirya mamallaqtakunapipash) shinallata hipaman kay yurata kichushpa, shuwashpa apashpa tarpushkata (República Democrática del Congo, India, Indonmesia) mamallaqtakunapika kunan punchakunakaman.
Europakunapaqka 2015 wataka ninan allimi karka, chay watapimi tukurirka chuqchu unquy, chaypimi paykunaka yachaq chayarka Abya Yalapi kuritapash kullkitapash yalli kullkichiq hampi tiyashkata. Paykunapaqka Cinchona yurapa karaka kuri shinami karka, chay allpakunapika ñawpa pachakunamantami chuqchu unquy ruparikunataka mana pipash hampi ushan kashka, shina kay hawa Hipócrates hampiqpash kaytaka mana yacharkachu. Abya Yala allpakunata tarishpaka paykunaka runakunaman, yana runakunaman tukuy llakita yallichirka, kunanpipash kashna runakunata, yanakunata llakichinahuqtaka rikunchiraqmi. Cinchona yurakunataka Anti allpakunapika shuwashpa tukuchirka shinashpa shuq allpakunapipash tarpunqapaq aparka, chaymantaka kunanqaman tiyanraqmi kay llakikunamanta tiyarishka allpa kichuykuna, runa kaymanta llakichikuna, warmikunata makashpa manchachikuna, shuqkunapash. Mayhan hampi yurapash mana kashna llaki kawsaytaka runakunaman riqsichishkachu.
1990 watapi Quito llaqtapi (Encuentro Continental de Pueblos Indígenas, Ecuador) nishka tupari paqtahuqpimi ruranqapa munanchiq Ecuador mamallaqtapi 17 punchamanta 20 punchakaman situwa killapi shuq hatun munay rimayta killkashpa tukuyman lluqchishpa willachinqapaq munanchiq kay hatun munay rimayka Cinchona yurapa shutitami kutin kaymi kikin shuti ninqapa munanchiq, chaymantami – Quino hawa rantimanta Ari nirina – nishpa kay rimaytaka shutichishkanchiq, kaywanka mamallaqtakunata apaqkuna llakichihuyta mana chaskinchiqchu ninqapa munanchiq, shinallata kullki chariqkuna allpata kichunahuqta, runakunata, yanakunata, waqcha llamkashpa kawsaq mishukunata llakichinahuqtapash tukurichun munanchiq ninqapa kayta ruranahunchiq.
CREDITOS DEL PROYECTO
CURACION
Pablo Escudero, Ghazal Jafari, Pierre Bélanger
INVESTIGACION, DIRECCION CREATIVA & PRODUCCION
Iniciativa LA MINGA, OPSYS, NOT YOUR AMAZON
COSULTA TERRITORIAL, URBANA
Patricia Yallico (Acapana)
COSULTA LEGAL
Carolina Villagómez Monteros
BORDADO, DISENO & PRODUCCION
Manos de Colores, Handicrafts of Ecuador (Daniela Fuentes Moncada)
BORDADO
Sara Sisa Bordados: Verónica Montesdeoca, Gissela Simbaña, Erika Simbaña,
Rosita Tasiguano, Rosario Tashiguano, Catalina Toapanta, Rebeca Uyana
ENCUADERNACION
Daniela Fuentes Moncada
IMPRESION
Silvia Zurita, Grafitext
DECAPITACION DIGITAL, MODELO 3D
Dr. Trevor Kemp (UVA), Landscape Infrastructure Lab
MEDIA 2D
Esteban Calderón, Sergio Calderón, Pinxcel
CARPINTERIA
Paul Granizo
INSTALACION
Simone Cadamuro
DISENO WEB
Diana Mosquera
TRADUCCION AL KICHWA
Enrique Cachiguango Katsa
Consulta: Patricia Yallico
WEB
www.eltratadodelquino.net
IMPRENTA
ORO Editions (Goff Books)
RECONOCIMIENTO
Alejandra Pinto Cárdenas
AGRADECIMIENTOS ESPECIALES
Tupac Enrique Acosta, David Diaz Arcos, Yann Arthus-Bertrand, Alexander Arroyo, Jean-Marc Bélanger, Mónica Belevan, Joe Berlinger, Hernán Bianchi-Benguria, Dirk Brinkman, Mona Caron, Fabiola Cuvi, Tiffany Kaewen Dang, Henrietta Danker, Lou Dematteis, Ana María Durán Calisto, Enotrius, Pablo A. Escudero, Verónica Escudero, Ingeborg Eggink, Reid Farnsworth, Ali Fard, Belén Fuentes Suarez, Daniela Fuentes Moncada, Jacob Geitner, Gordon Goff, Graham Foundation for Advanced Studies in the Fine Arts, María Guagalango, Patricia Gualinga, Christine D. Helmlinger Stewart, Salvador Huillca, Emanuela Innelli, Dr. Trevor Kemp, G. Mathias Kondolf, Gabriel Kozlowski, Sanford Kwinter, Dr. Bernd Lehmann, Ana Maria León, Eduardo León, Alex Lucitante, Olivier Martí, Miho Mazereeuw, Nina Mazereeuw, Scott McCreary, Ran Mei, Ivan Mejia, Nela Meriguet, Gabriel Moreno, Diana Mosquera, Oleg Muzyka, Matteo Nardone, Nemonte Nenquimo, Liesbeth Ouwehand, David Pellicola, Sophie Pinchetti, Alejandra Pinto, Katherine A. Porras, Jeremy Rosenberg, Abby Ross, Jeff Russell, Octavio Santa Cruz, Roi Salgueiro Barrio, Hashim Sarkis, Santiago Serna, Samantha Sigmon, Sara Sisa Bordados (Verónica Montesdeoca, Giss Simbaña, Erika Simbaña, Rosita Tasiguano, Rosario Tashiguano, Catalina Toapanta, Rebeca Uyana) & Manos de Colores (Daniela Fuentes Moncada), Andrey Sitnik, Silvercrowncoin, Fanke Su, Gloria Irene Taylor, Robert Wright, Robert Twiss, Hugo Tobar Webb, Ana Victoria Vásconez, Carolina Villagómez Monteros, Janie Day Whitworth, Patricia Yallico, and Yuri111
La Iniciativa LA MINGA es una plataforma colaborativa y multimedia basada en acción comprometida con las luchas por la justicia ambiental, la lucha contra el despojo territorial y la desigualdad racial a través de transformaciones espaciales, legales y territoriales. Con sede en Quito (Ecuador), las colaboraciones actuales y los proyectos piloto se ubican en la intersección de los Andes y la Amazonía.
Contacto:
©2021 Todos los derechos reservados.